Nederlandse kunstenaarsboeken deel 2 (jaren '90 t/m heden)

De grappige, absurde en ongrijpbare wereld van Chantal Rens

(fragmenten uit: Kanada 2013)

I would like the work to be non-work. This means that it would find its way beyond my preconceptions...It is the unknown quantity from which and where I want to go. As a thing, an object, it accedes to its non-logical self. It is something, it is nothing.

Deze quote van beeldhouwster Eva Hesse (1936-1970) is voor Chantal Rens (geboren in 1981 en wonend en werkend in Tilburg) heel aansprekend en inspirerend. Het spontane karakter van haar werk komt namelijk ook grotendeels instinctmatig tot stand. Na een lange zoektocht is het er ineens dan. Het is van te voren niet bekend hoe lang de zoektocht zou worden en uit hoeveel materiaal Chantal put. Het komt, net zoals het bij Eva Hesse het geval was, zoals het komt. Er zijn geen invloeden van buitenaf. Er wordt geen rekening gehouden met meningen over hoe er iets uit zou moeten kunnen zien. Sterker nog. Chantal probeert alle vooroordelen die in haar geheugen zijn opgeslagen opzij te zetten. Hoe het werk er uiteindelijk er uit gaat zien staat dus totaal niet van te voren vast.

(fragment uit: Carolina had weliswaar geen aids maar ze dacht er wel vaak aan 2009-2013)

Chantal houdt zich met collages bezig, en hoe! Voor Chantal is de collage het ultieme middel om uiting te geven aan haar ideeën. Kenmerkend voor haar werk is found-footage. Haar focus ligt op alledaagse foto’s; beelden die we daardoor niet direct als artistieke fotografie beschouwen. Chantal werkt intuïtief, ze verzamelt veel bestaand materiaal, reageert op wat ze vindt en tegenkomt, liefst spontaan, zonder vooropgezet plan.

Chantal haar werk sluit goed aan bij de uitspaak van de Duitse kunstenaar Joachim Schmid dat het eigenlijk niet nodig is om nieuwe foto’s te maken zolang we reeds gemaakte foto’s zinvol kunnen hergebruiken. Chantal maakt gebruik van de enorme hoeveelheid beelden uit haar archief. Chantal weet juist die fotobeelden bloot te leggen die voor veel mensen onzichtbaar blijven en is in staat om op een bijzondere manier de schoonheid ervan te duiden. Het beeldmateriaal wordt uit de oorspronkelijke context gehaald en vervolgens in een nieuwe context en beeldvorm geplaatst. Op het eerste gezicht lijkt er niets te zien aan de werken, maar juist door de nieuwe context en beeldvorm ontstaat er iets grappigs, iets raadselachtigs, ongrijpbaars of iets speels.

Er ontstaan dan werken die niet ontleend zijn aan de werkelijkheid zoals wij die kennen, maar aan een voorstellingsvermogen dat daar buitenom gaat. Volgens Chantal zijn “ongrijpbare beelden waar je met je verstand niet bij kunt de beste werken. Dat kun je niet forceren of afdwingen, soms ontstaan ze en vaak ook niet”. In haar werken zijn vaak dieren, planten en vooral ook mensen afgebeeld, vooral echtparen, vrouwen of kinderen. Bijna alle gezichten zijn bedekt of bewerkt. Op een speelse, kinderlijke manier worden beelden opnieuw samengesteld tot eenvoudige voorstellingen. Dromerige, spontane, bekoorlijke, of magische beelden, soms met de nadruk op het absurde, waarbij titels soms verklaren, maar je ook op een verkeerd been kunnen zetten.

Fragmenten uit:
YOU RUN AROUND TOWN LIKE A FOOL AND YOU THINK THAT IT’S GROOVY (2016)
Foto's Chantal Rens

Chantal zet de beelden naar haar eigen hand door er in te knippen en snijden en ze met simpele ingrepen te vervormen tot iets nieuws. Kunstenares en curator Florette verwoord het werk van Chantal als “Bevrijd van het cliché en de ﬁxatie, ontdekt het eindeloze mogelijkheden van wisselwerking. Het samengestelde beeld kan niet anders dan in een loop vervat raken. Wij staan daar volledig buiten” ( bron: KUNSTWORDTTERUGKUNST, publicatie #3. 09/2012). Volgens kunstcriticus en auteur Alex de Vries kun je door de techniek van uitknippen, opplakken en inlijsten het werkproces dat ze volgt nauwkeurig afleiden. “Het resultaat is echter een beeldende gewaarwording die vergelijkbaar is met die van het trompe l’oeil. Je weet niet wat je ziet, terwijl je dat toch zeker denkt te weten” (bron: Een hapering in het denken It’s uh that way, openingstoespraak 8 maart 2013, Luycks Gallery).

Behalve losse collages, behoren ook kunstenaarsboeken tot het oeuvre van Chantal. Een kunstenaarsboek is een medium, meer dan alleen een drager van afbeeldingen, al dan niet in combinatie met tekst. Op het moment dat eigenschappen en vorm van een boek samenvallen met je idee, kun je spreken van een kunstenaarsboek. Het kunstenaarsboek heeft de unieke mogelijkheid dat je dit kunt aanraken en zien tegelijk (bron: Rein Jelle Terpstra, catalogus Sequence 1 2015). Chantal kiest op dat moment ook bewust voor het boek omdat het vastgehouden kan worden, er kan doorheen gebladerd worden, het kan gelezen worden. Daarmee ontstaat een bijzondere één op één relatie tussen haar en haar publiek.

BEING in SHAPE 2009-2013 (foto Chantal Rens)

De uitgaven kunnen bestaan uit samengestelde beelden zonder een context. Willekeurig gekozen, zoals in de uitgave ‘Kanada’ (oplage 250 genummerd en gesigneerd, 2013). In dit boekje gebruikt Chantal diverse kleuren en diktes van papier waardoor een variatie van verschillende uitvoeringen ontstaat. De uitgave ‘YOU RUN AROUND TOWN LIKE A FOOL AND YOU THINK THAT IT’S GROOVY’ (oplage 500 genummerd en gesigneerd, 2016) daarentegen is wel door een eenduidige keuze tot stand gekomen. Hierin worden wilde en huisdieren getoond met zich meedragend een glas alcoholische versnapering. In ‘BEING in SHAPE’ (1^e editie oplage 25, 2009, genummerd en gesigneerd en 2^e editie oplage 50, 2013, genummerd en gesigneerd) wordt beeldmateriaal uit één bron gebruikt is, namelijk een jaren zeventig kinder-gymnastiek -oefeningen-boekje uit Australië.

Chantal geeft haar publicaties zelf uit. “Zelf uitgeven geeft autonomie, het hoe, wat en waarom zelf bepalen. De tijd en ruimte om werk te laten rijpen zonder tussenkomst/inmenging van andere mensen”.

De bestelde uitgaven worden niet zomaar in een envelopje ingepakt en opgestuurd. Absoluut niet. Het is een waar feest om een uitgave te ontvangen. Een lust voor het oog. Het wordt verstuurd in een enveloppe vol geplakt met gevonden beeldmateriaal en als dat al niet genoeg is stop Chantal er ook los materiaal in als ansichtkaarten, stickers, buttons en zelfs soms een kleine collage. Kunstwerkjes als verpakking.

Foto's Chantal Rens

Het laatste project van Chantal, ‘Cats and dogs in the window’, ligt haar focus niet op alledaagse foto’s die we elke dag om ons heen vinden en bestaand beeldmateriaal uit archieven. Al een tijdje maakt Chantal op straat foto’s van katten en honden die achter een raamkozijn zitten. Elke dag wordt op een website een foto geupload. Ook hier is sprake van een groot aantal beelden die waarschijnlijk aan je voorbij was gegaan. Het lopende project is ook uitgekomen in een handgemaakte publicatie met originele foto’s, getiteld ‘Cats and Dogs in the Window’. De driedelige uitgave is handgemaakt, gesigneerd en genummerd.

(fragment uit: Carolina had weliswaar geen aids maar ze dacht er wel vaak aan 2009-2013)

Inleiding

In het verlengde van mijn weblog deel 1 (de jaren '70 en '80) gaat deze weblog over kunstenaarsboeken vanaf de jaren '90 tot en met heden. Doelstelling van dit 'onderzoek' is om de karakteristieke stijl van de kunstenaar in relatie met het boek uit deze periode zo goed mogelijk uit te leggen en te laten zien. De verhalen komen nu vaak i.s.m. de kunstenaar tot stand. Ingegaan wordt o.a. op de vraag waarom zij als presentatievorm een kunstenaarsboek voor hun werken gebruiken. Hiermee hoop ik een bijdrage te leveren aan het promoten van het kunstenaarsboek met haar schoonheid als een volwaardig kunstwerk (mei 2014).

Ik wil de volgende kunstenaars heel erg bedanken voor hun medewerking:

Frans Baake, Bas Fontein, André Geertse, Hans Gremmen, Karin Hanssen, Els ter Horst, Claudia Kölgen, Anouk Kruithof, Elisabeth Tonnard, Bart van Dijck, Marinus van Dijke, Jaap Scheeren, Erik van der Weijde, Mariken Wessels en Luuk Wilmering.

Opvattingen over het kunstenaarsboek:

Rein Jelle Terpstra: "Een kunstenaarsboek is een medium, meer dan alleen een drager van afbeeldingen, al dan niet in combinatie met tekst. Op het moment dat eigenschappen en vorm van een boek samenvallen met je idee, kun je spreken van een kunstenaarsboek. Die eigenschappen kunnen van alles zijn. Het kunstenaarsboek heeft bijvoorbeeld de unieke mogelijkheid dat je dit kunt aanraken en zien tegelijk, er zit dus altijd een handeling aan verbonden, zoals het vasthouden van het boek of het omslaan van de bladzijden. Oftewel: het kunstenaarsboek is geen drager van afbeeldingen, maar is zelf beeld” (april 2014).

Rob Perrée: "Voor mij is een kunstenaarsboek de uitwerking van een creatief idee dat recht doet aan de ‘boekigheid’ van het medium en dat onder verantwoordelijkheid van de kunstenaar(s) tot stand is gekomen. Anders gezegd, een kunstenaar beschikt over een schat aan uitdrukkingsmogelijkheden, maar hij kiest voor het boek omdat de kenmerken daarvan zijn idee het beste kunnen waarmaken. Het kunstenaarsboek kan je dan ook het beste zien als een poging van beeldende kunstenaars om het medium boek voor eigen doeleinden te benutten, en niet langer als vormgever in dienst te staan van iemand anders. Het kunstenaarsboek is een autonoom kunstwerk met meestal meer accent op de beeldende kwaliteit dan op de taal. Het boek zelf is beeldende kunst en geen afbeelding van beeldende kunst. Het is geen boek over kunst, het is ook geen catalogus met plaatjes. Het is het werk zelf” (uit: Cover to cover).

Jan Voss: "Een kunstenaarsboek is een kunstwerk. Daarmee verspreiden ze een verhaal. Dat moet wel in oplages gebeuren. Tegenwoordig heeft bijna iedereen toegang tot een pc. Daarmee kun je prima boeken ontwerpen. Vervolgens print je ze uit, daar heb je dan je boek. Vroeger maakten de monniken boeken met de hand. Dat vermenigvuldigen gaat nu veel sneller" (interview met Petra Fassotte, 2007).

Henriëtte van Egten en Rúna Thorkelsdottir: "Een boek is een kunstenaarsboek als de kunstenaar het zegt. Het kunstenaarsboek moet wel in oplage gemaakt zijn. Unieke exemplaren blijven buiten beschouwing. Wat niet meer onder het kunstenaarsboek valt is het ‘livres de peintres’. Dat zijn meer illustraties bij gedichten" (interview met Debbie van Berkel, 2003).

Janneke Broekhuizen: "Een kunstenaarsboek is 'een werk dat een een-op-een relatie schept tussen de kunstenaar en zijn publiek'. Wanneer een kunstenaar er voor kiest om kunstenaarsboeken te maken, neemt hij of zij heel bewust het besluit dat het werk niet aan een muur in een museum komt te hangen. Er kunnen niet vijftien, vijftig of vijfhonderd mensen tegelijk naar kijken. Door het kunstenaarsboek vast te houden en door te bladeren, door te lezen, ontstaat er een bijzondere relatie tussen kunstenaar en publiek, waar beide partijen door worden beïnvloed in de manier waarop ze het werk benaderen. Deze eigenschap zorgt ervoor dat het kunstenaarsboek op de grens komt te staan van twee disciplines: beeldende kunst en boeken."