De vrije geest van Jaap Scheeren.

Fragment uit: 'Oma Toos'

De fotograaf Jaap Scheeren werd voor zijn serie ‘Playground’ in 2011 uitgeroepen tot winnaar van de ‘Bouw in Beeld prijs’. Volgens de jury brengt Scheeren met zijn serie ‘This spot might mean shit to you but is the world to me’ met een speelse en intelligente mix van beelden het thema Playground autobiografisch tot leven. “Een interessante, speelse en humorvolle invulling van het thema: creatief, onderscheidend, veelzijdig en verrassend”. Humor en relativering zijn voor Scheeren hele belangrijke dingen. De foto’s zijn grappig, soms melig, absurdistisch, sprookjesachtig en een beetje surrealistisch. Hij lijkt zich niets aan te trekken van de wereld om hem heen en laat zijn associaties de vrije loop. Hij probeert de beschouwer deel te laten maken van deze wereld.

In zijn fotografie gaan observeren, registreren en ingrijpen hand in hand. Scheeren gebruikt de media als inspiratiebron voor opvallende artikelen en onderzoekt hoe hij deze informatie als fotograaf vervolgens om kan zetten in beelden. Alledaagse onderwerpen worden door hem zo in simpele stappen aangepast waardoor nieuwe beelden ontstaan. Zijn geënsceneerde fotografie is ook documentair, omdat het bijzondere mensen en locaties vastlegt. Al deze eigenschappen vermengen zich in de series die hij tentoonstelt en publiceert. Scheeren: “De wereld wordt niet geregeerd door orde, noch door logica. Ik toon de slapende onderwereld onder de lak van de alledaagse realiteit. Ik doorloop de stad, de kranten van de dag, maak notities van ongebruikelijke feiten, belachelijke, vreemde prestaties en onthutsende ontdekkingen die zich (schijnbaar onopgemerkt) in de gedrukte kolommen bevinden. Vervolgens bouw ik vanuit deze achtergrond een, meestal fotografisch, beeld op. Maar soms loop ik tegen deze eigenaardigheden aan en kan ik het gewoon meteen fotograferen”.


'Het zwarte gat' opstelling:
6e Biennale Internationale de la Photographie et des Arts Visuels de Liège.

Fragment uit: 'Het zwarte gat'

 Kort na zijn afstuderen in 2003 aan de St. Joost Academie te Breda werd Scheeren geïnterviewd door de Volkskrant, die een serie wijdde aan de toekomst van afgestudeerden van kunstopleidingen en het 'zwarte gat' na het afstuderen. Ook Anouk Kruithof was in dat jaar afgestudeerd en werd geïnterviewd. Scheeren en Kruithof besloten samen dit thema als uitgangspunt te nemen voor een omvangrijk fotografieproject: ‘Het zwarte gat’, waarmee zij de ‘Unique Photography Prize’ in 2004 mee hebben gewonnen. Naar aanleiding hiervan is een kunstenaarsboek verschenen met een gelijknamige titel. In deze uitgave (Episode Publishers & HUP editions 2006 oplage 1.000) gaat het om het verbeelden van depressie op een speelse, humoristische, maar ook ernstige manier en vanuit verschillende invalshoeken. Scheeren en Kruithof kwamen hiermee op associatieve wijze tot een reeks uitbeeldingen van depressieve momenten. Daarbij namen zij de uitdrukking 'in een zwart gat terechtkomen' heel letterlijk (bron: De Gids, Fris Gierstberg 2011).

Klik voor meer informatie op: ‘Anouk Kruithof: de universele kracht van de emotie’.

Een project waar fotografie en analoge (druk)techniek bij elkaar komen is: ‘Fake Flowers in Full Colour’. In het kunstenaarsboek met de gelijknamige titel (Uitgever FW: Books, 2009) wordt dit project uitgebeeld. Scheeren onderzocht met ontwerper Hans Gremmen of het mogelijk was om, in plaats van het aan de computer over te laten, zélf fysieke kleurscheidingen te maken. Een vertaling van fotografie naar full colour drukwerk. Er werden vier stillevens gebouwd: een Cyaan-, een Magenta-, een Yellow- en een Black-stilleven. Deze werden los van elkaar gefotografeerd en vervolgens over elkaar heen gedrukt wat het beeld 'Fake Flowers in Full Colour' heeft opgeleverd. Een project waarbij ontwerp en fotografie heel dicht bij elkaar komt.

Klik voor meer informatie op: ‘Onderwerpen object als één: Hans Gremmen’.

Fragmenten uit: 'Oma Toos'

In 2007 bracht Scheeren in eigen beheer een boekje uit over zijn oma Toos. De foto’s in het kunstenaarsboek ‘Oma Toos’ zijn niet bedoeld om het leven van zijn oma te registreren. Scheeren heeft zijn oma als model gebruikt om typische ‘oma Toos-dingen’ te fotograferen. We leren de aard van oma Toos beter kennen, doordat de foto’s worden afgewisseld met handgeschreven briefjes. De briefjes begeleiden de knipsels met voetbalnieuws die oma bijna wekelijks naar haar (schoon)zoon in Terneuzen (Vlissingen) stuurde. De aandoenlijke kattenbelletjes zijn in facsimile opgenomen tussen de foto’s die Scheeren van oma Toos maakte. Merel Bem schreef hierover in 2008 in de Volkskrant: “Hij is weloverwogen aan ‘Oma Toos’ begonnen. Hij heeft de fotografische kwaliteiten van het onderwerp herkend. En is ermee aan de slag gegaan op een manier die persoonlijk, ontroerend en documentair is”.

De bovenstaande boeken worden als werk uitgedrukt als boek. Het werk komt hiermee volledig tot zijn recht. Een werk dat een een-op-een relatie schept tussen de kunstenaar en zijn publiek. Scheeren kiest er soms bewust voor om kunstenaarsboeken te maken. Daarmee neemt hij heel bewust dus het besluit dat het werk niet aan een muur in een museum komt te hangen. Scheeren: “je voelt dat het een boek moet worden, dit geldt voor ‘Het zwarte gat’, ‘Fake Flowers in Full Color’ (waarbij het boek zelfs het uiteindelijke werk was) en ‘Oma Toos’. Het eerste is een werk op zich, het tweede had een structuur nodig om het verhaal te kunnen vertellen en Oma Toos is een echt document met tekst en beeld. Aan de andere kant heb je soms gewoon de kans een boek(je) te maken als catalogus of zoiets, zoals bij ‘3 roses, 9 ravens, 12 months’ (ontwerp: Hans Gremmen, Flatland Gallery 2008) of ‘Il/ElleS’Appelle Margriet’ (RVB Books 2011, oplage 250 gen.) die ik i.s.m. Harry Bloch heb gemaakt”. De mede oprichter Remi Faucheux van RVB Books over het ontstaan van het laatste boek: “one day I called Jaap Scheeren at his studio, he told me he was experimenting to see what happens to a mouse moving around with a scanner (!). That is how the idea of publishing”.



Fragmenten uit: 'Gaassboggreidn'

Scheeren heeft met Bloch nog een ander boek gemaakt: Gaassboggreidn (Design & Concept: Harry Bloch 2010). Het (carnavals)boekje begint met: “Im Brinzib, wenn mä sich des genau überlechd, handeld dieser Umzuch ja von am wildgewordäna Gaaßbogg, den mä zuguderledzd donn erledigen ko. Daraufhin ko des Fesd donn aafanga”. Hiermee maakt het duidelijk dat je het niet van de tekst moet hebben. “Gaassboggreidn is a documentary about a procession which takes place every year in Merkendorf, a small village in Germany which counts two beer breweries for 800 inhabitants. A few people are dressed in costumes and act in a particular way. For instance, ‘the Bear’ dances with the women when the music starts, ‘the Jew’ hides himself and hits the guys on the back with a jute bag, and the main actor, ‘the Gaasbogg’ is a raging goat trying to rape the women. At the end he is killed and the party can start”. Het gaat er op een bepaalde manier vrolijk aan toe, maar dat er behoefte is aan een uitgebreide documentaire over dit vreemde gebruik lijkt duidelijk. De dialect Duitse teksten, noch de Engelse vertaling geeft antwoord op alle vragen.


Interview met Jap Scheeren waarin een uitleg over
'3 roses, 9 ravens, 12 months’

Het project ‘3 roses, 9 ravens, 12 months’ dat Scheeren  presenteerde speelt zich af in Slowakije aan de hand van Slowaakse sprookjes. Een uitnodigend boek met prachtige foto’s verrijkt met kleine tekeningen. De foto's laten een blijvende indruk achter. Een echt sprookjesboek waarin de foto’s het verhaal vertellen. Bij de introductie van de publicatie zei Zuzana Lapitková, curator bij het ‘Central European House of Photography’ in Bratislava heel treffend: “The basis for the project ‘3 Roses, 9 Ravens, 12 Months’ was a list of scenes and images found in particular Slovak fairy tales by Samuel Czambel and Pavel Dobšinský. Jaap decided to search situations and scenes in Slovakia that would remind of the atmosphere from Dobšinský fairy tales. However it does not function as a binding source. During his traveling across Slovakia, Jaap let himself be freely inspired by what he came across. Without premeditated intention, the series of photographs that has arisen is of almost unified colour scale, green, brown and gold; a scale used also by numerous Slovak artists portraying this country. All shots commonly reflect an atmosphere of somehow extraordinary reality, when everything seems normal, only a detail or an angle of view causes a disturbance from our lethargy of daily life. It is not important at all which picture is staged and which not in this series by Jaap Scheeren. A clearly defined view of the photographer strongly connects all pictures in one body of work. All together and each for itself, they offer a statement which can reflect an impression of fairy tales in Slovakia. If a viewer is seduced to combine them all in one story or invent a new one for each picture, he can always be sure it is the right approach”.



Fragmenten uit: ‘3 Roses, 9 Ravens, 12 Months’ (2008 © foto's Jaap Scheeren)

Zonder twijfel is het boek is voor Scheeren een kijkje in een parallelle wereld waarin hij degene is die de nadruk legt op sommige gebeurtenissen of structuren. Het boek is volgens hem hiervoor een goed medium omdat het structuur in chaos geeft en het niet vrijblijvend is, zodat het een eigen leven kan gaan leiden. Het boek is niet vaak een uitgangspunt voor Scheeren, meer een gevolg, zoals een foto inlijsten ook kan zijn. Scheeren: “Ik ben nu bezig met een nieuw project waarvan ik denk dat het een boek kan worden, tenminste die potentie heeft het, maar ik wil het niet overhaasten. Ik kan hiervoor nog hele goede werken maken die misschien nog juist moeten rijpen. Het verscherpt wel je ideeën omdat het nou eenmaal een boek wordt”.


'Playground'

Voor de serie ‘Playground’ uit 2011 heeft Scheeren bewust gekozen om dit aan de wand te presenteren. Hierbij gebruikt Scheeren beeldmateriaal om het verhaal te vertellen over een boerderij waar hij al vanaf zijn viertiende jaar komt. Deze boerderij is een bijzondere vrijplaats waar vaak zeer uiteenlopende mensen langskomen, zich welkom en veilig voelen, en hun gang kunnen gaan. Wat is de betekenis van een dergelijk plek, hoe is dit zo ontstaan en hoe komt het dat Scheeren er zich zo op zijn gemak voelt? De titel is alleszeggend: “This spot might mean shit to you but is the world to me”. Scheeren over deze vorm van uitbeelden: “Soms is een werk aan de muur beter als representatievorm, omdat je dan heel veel en vrij direct iets kan vertellen. In een boek moet je een enkele keer even wachten tot je erdoorheen bent. Ik vertel verschillende verhalen tegelijk, maar elk verhaal is gerelateerd aan de ander, omdat het gerelateerd is aan mij. In mijn werk onderzoek ik de link tussen realiteit en betrouwbaarheid in de fotografie, vaak met een focus op de vreemde relatie tussen mooie omgevingen en hun bewoners. Ik zoek naar een waarschijnlijk gemaakte wereld, een wereld die ik aan kan passen naar mijn eigen voorstelling ervan”.

Volgens de kunsthistoricus Frank van der Stok (was tevens curator van ‘Het zwarte gat’) moet je iemand als Scheeren helemaal niet willen typeren, tenzij het is omwille van het ophelderen van de diepere gronden en beweegredenen die achter zijn methodiek schuil gaan. Toch omschrijft hij het kunstenaarschap van Scheeren heel kernachtig: “Scheeren vertolkt onze heimelijke gevoelens en verlangens in de vorm van vrije expressie zoals we dat maar al te graag aan hem overlaten. Hij bedenkt de mafste, uitbundigste performances dan wel zorgvuldig geënsceneerde photo-opportunities, laat het allemaal gebeuren - en wij lopen er vervolgens allemaal mee weg. Het lijkt wel alsof we hem eigenlijk allemaal stiekem benijden om zijn verfrissende onaangepastheid, inventieve dadendrang en originele aanpak. Een poging zijn werk stilistisch te typeren voor een beter begrip is daarom bij voorbaat niet alleen een zinloze, maar bovendien onwenselijke onderneming. We hebben hier te maken met een vrije geest met een groots gevoel voor absurditeit en humor, die het zowel zoekt in de realiteit als in de enscenering. Grillig en onvoorspelbaar als een ongeleid projectiel onttrekt hij zich aan elke beeldconventie” (bron: tentoonstellingstekst voor bij de tentoonstelling ‘When I took off my mask, I noticed my face was missing’ van Jaap Scheeren bij Flatland Gallery, Utrecht 2011).

Het gaat Scheeren erom om een verhaal uit te beelden (“anders kan je net zo goed op straat gaan staan”). Of dit nu aan de muur is of in een boek. Het maakt niet uit. Er zijn verschillende mogelijkheden. Scheeren presenteerde ‘3 roses, 9 ravens, 12 months’ bijvoorbeeld als dia’s in een kartonnen huisje. Hij hoopt in ieder geval dat zijn foto's een verhaal oproepen. Welke verhaal, dat maakt hem niet uit, maar hij gebruikt fotografie omdat het relateert aan de werkelijkheid, niet omdat het werkelijkheid is. Geïnspireerd wordt Scheeren hierbij door mensen die vervlochten zijn met hun werk en gefocust doorwerken, in wat dat dan ook is. Met deze mensen zou hij graag mee verbonden voelen, maar soms heeft hij het idee dat dan nog meer doorgezet moet worden om alleen met zijn eigen werk bezig te zijn. Scheeren: “Daar heb ik nu helaas de -financiële- ruimte nog niet voor gevonden. Het lijkt een makkelijke keus, maar dat is het toch niet, je moet vrij streng zijn voor jezelf en daardoor ook voor anderen en dat ben ik niet van nature, streng tegen anderen”.

'De vrije geest van Jaap Scheeren' is in oktober 2012 i.s.m. Jaap Scheeren tot stand gekomen.



'Mother Nature' FOAM Amsterdam © foto Jaap Scheeren