Nederlandse kunstenaarsboeken deel 2 (jaren '90 t/m heden): De geleende blik van Karin Hanssen

De geleende blik van Karin Hanssen

Omslag: Track Report 12/1 The Borrowed Gaze/Variations GTB

De beelden die de Belgische kunstenares Karin Hanssen ons in haar schilderijen en tekeningen toont zijn op een merkwaardige manier niet van deze tijd. Iets in hun opbouw en kleur komt archaïsch over: hun datering lijkt minstens dertig jaar terug in de tijd te moeten gaan. Tegelijkertijd zijn het ook heel hedendaagse schilderingen. Misschien moeten we dus wel concluderen dat ze tijdloos zijn. Dat is precies hetgene waar Hanssen naar zoekt: naar tijdloosheid, naar algemeen geldige beelden die iets zeggen over de mensheid, dwars over alle tijdsbesef heen. Ze doet dat door 'oude' beelden te verzamelen - foto's en filmstills - die ontstellend nietszeggend zijn. Mensen passeren, kijken in de camera, picknicken. Hanssen vertaalt ze in schilderijen en tekeningen die een merkwaardig soort steriliteit uitstralen. In 1994, na het zien van de film 'The Thrill of it All' (Doris Day), begon Karin Hanssen haar schilderkunst toe te spitsen op het thema van het sociale determinisme. Ze introduceerde hierbij de flashback in haar schilderijen en tekeningen: het foto- en filmmateriaal (genre cinéma de papa, naoorlogse screwball komedies) dat ze gebruikt, verwijst naar een naoorlogse periode van het modernisme, waar de opwaardering van vrije tijd, privé-eigendom en hoop aan de orde was. Verder bevat haar werk verwijzingen naar de kunstgeschiedenis in het algemeen en meer specifiek naar de genreschilderkunst.

Het kunstenaarsboek "Track Report 12/1 The Borrowed Gaze/Variations GTB" (Uitgave Artesis Hogeschool Antwerpen 2012, oplage 400) maakt deel uit van Hanssens onderzoek in de kunsten. Doel van het onderzoek is na te gaan hoe in de hedendaagse schilderkunst gebruik wordt gemaakt van de 'flashback' door de werking ervan vanuit de praktijk te onderzoeken, te definiëren en af te bakenen naar vorm, inhoud en inzet. De documentaire "Returning the Gaze" bestaat uit 3 delen en gaat dieper in op het werk "The Borrowed". Klik hier voor een uitgebreid beeldverslag op: Betavillle. In "Track Report 12/1" worden geen afgewerkte resultaten van het onderzoek getoond maar enkel het afgelegde traject tijdens het werkproces. Fragmenten uit kunstgeschiedenisboeken, mailtjes, onderstrepingen en aantekeningen worden hierin meegenomen. De lezer krijgt de mogelijkheid door de ogen van de kunstenaar het werkproces te ervaren. In deze conceptuele uitgave neemt Karin Hanssen het werk 'De Vaderlijke Vermaning' (1654) van Gerard ter Borch als uitgangspunt voor nieuwe geschilderde interpretaties, parafrases, pastiches en herhalingen. Het originele schilderij was een groot commercieel succes. Tussen 1654 en 1750 werd de vrouw met het mooie satijnen gewaad herhaaldelijk afgebeeld, niet alleen door ter Borch zelf, maar ook door tijdgenoten en latere kunstenaars. De link tussen het ontstaan van de identieke herhalingen van deze rugfiguur en commercie die vraagt om haar te plaatsten in telkens een nieuwe context en nieuwe betekenis (pasticchio’s) maakt deze werken erg interessant ook zeker nu en bekeken vanuit de theorie van Walter Benjamin over het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid.

Vandaag, in het tijdperk van technische reproductie en elektronische simulatie, verwerft deze praktijk een nieuwe relevantie. Door de 17e eeuwse vrouw naar onze tijd te verplaatsen en nieuwe herhalingen te vervaardigen kunnen begrippen als auteurschap en artistieke toe-eigening kritisch worden onderzocht. Belangrijker is dat de uitgebreide herhaling ook fundamenteel de status van het originele beeld verandert. Door minimale wijzigingen in het geschilderde beeld aan te brengen markeert en becommentarieert het onderzoek van Karin Hanssen de verschillen met het conventionele beeld. Het onderzoek functioneert ook als een kunsthistorische en ideologische commentaar op de dynamiek van herhaling en varianten. Deze spanning tussen oud en nieuw toont de iconische vrouw van het verleden voor het eerst in al haar complexiteit en individualiteit.

De verplaatsing van ter Borchs vrouwenfiguur naar het hier en nu resulteerde in een installatie van Hanssen van tien synchrone herhalingen. In plaats van de vrouwenfiguur letterlijk te kopiëren zoals in de 17e en 18e eeuw werd gedaan (identieke seriële) en zo af te wijken van de identieke herhaling, ontstaat elk schilderij uit The Borrowed Gaze vanuit een zogenaamde ‘nulervaring’ om binnen de herhaling, het originele en unieke op te zoeken. De werken werden gemaakt aan de hand van reproducties en de kwaliteit van de foto bepaalde mee de vorm van het beeld. Door de kleine verschillen die hierdoor ontstaan in de verschillende versies, sluipt een vorm van persoonlijkheid in elke nieuwe vrouwenfiguur, wat haar een minimale identiteit verleent (bron: www.bamart.be).

"De geleende blik van Karin Hanssen" is i.s.m. Karin Hanssen tot stand gekomen.

Fragmenten uit:
Track Report 12/1 The Borrowed Gaze/Variations GTB

Inleiding

In het verlengde van mijn weblog deel 1 (de jaren '70 en '80) gaat deze weblog over kunstenaarsboeken vanaf de jaren '90 tot en met heden. Doelstelling van dit 'onderzoek' is om de karakteristieke stijl van de kunstenaar in relatie met het boek uit deze periode zo goed mogelijk uit te leggen en te laten zien. De verhalen komen nu vaak i.s.m. de kunstenaar tot stand. Ingegaan wordt o.a. op de vraag waarom zij als presentatievorm een kunstenaarsboek voor hun werken gebruiken. Hiermee hoop ik een bijdrage te leveren aan het promoten van het kunstenaarsboek met haar schoonheid als een volwaardig kunstwerk (mei 2014).

Ik wil de volgende kunstenaars heel erg bedanken voor hun medewerking:

Frans Baake, Bas Fontein, André Geertse, Hans Gremmen, Karin Hanssen, Els ter Horst, Claudia Kölgen, Anouk Kruithof, Elisabeth Tonnard, Bart van Dijck, Marinus van Dijke, Jaap Scheeren, Erik van der Weijde, Mariken Wessels en Luuk Wilmering.

Opvattingen over het kunstenaarsboek:

Rein Jelle Terpstra: "Een kunstenaarsboek is een medium, meer dan alleen een drager van afbeeldingen, al dan niet in combinatie met tekst. Op het moment dat eigenschappen en vorm van een boek samenvallen met je idee, kun je spreken van een kunstenaarsboek. Die eigenschappen kunnen van alles zijn. Het kunstenaarsboek heeft bijvoorbeeld de unieke mogelijkheid dat je dit kunt aanraken en zien tegelijk, er zit dus altijd een handeling aan verbonden, zoals het vasthouden van het boek of het omslaan van de bladzijden. Oftewel: het kunstenaarsboek is geen drager van afbeeldingen, maar is zelf beeld” (april 2014).

Rob Perrée: "Voor mij is een kunstenaarsboek de uitwerking van een creatief idee dat recht doet aan de ‘boekigheid’ van het medium en dat onder verantwoordelijkheid van de kunstenaar(s) tot stand is gekomen. Anders gezegd, een kunstenaar beschikt over een schat aan uitdrukkingsmogelijkheden, maar hij kiest voor het boek omdat de kenmerken daarvan zijn idee het beste kunnen waarmaken. Het kunstenaarsboek kan je dan ook het beste zien als een poging van beeldende kunstenaars om het medium boek voor eigen doeleinden te benutten, en niet langer als vormgever in dienst te staan van iemand anders. Het kunstenaarsboek is een autonoom kunstwerk met meestal meer accent op de beeldende kwaliteit dan op de taal. Het boek zelf is beeldende kunst en geen afbeelding van beeldende kunst. Het is geen boek over kunst, het is ook geen catalogus met plaatjes. Het is het werk zelf” (uit: Cover to cover).

Jan Voss: "Een kunstenaarsboek is een kunstwerk. Daarmee verspreiden ze een verhaal. Dat moet wel in oplages gebeuren. Tegenwoordig heeft bijna iedereen toegang tot een pc. Daarmee kun je prima boeken ontwerpen. Vervolgens print je ze uit, daar heb je dan je boek. Vroeger maakten de monniken boeken met de hand. Dat vermenigvuldigen gaat nu veel sneller" (interview met Petra Fassotte, 2007).

Henriëtte van Egten en Rúna Thorkelsdottir: "Een boek is een kunstenaarsboek als de kunstenaar het zegt. Het kunstenaarsboek moet wel in oplage gemaakt zijn. Unieke exemplaren blijven buiten beschouwing. Wat niet meer onder het kunstenaarsboek valt is het ‘livres de peintres’. Dat zijn meer illustraties bij gedichten" (interview met Debbie van Berkel, 2003).

Janneke Broekhuizen: "Een kunstenaarsboek is 'een werk dat een een-op-een relatie schept tussen de kunstenaar en zijn publiek'. Wanneer een kunstenaar er voor kiest om kunstenaarsboeken te maken, neemt hij of zij heel bewust het besluit dat het werk niet aan een muur in een museum komt te hangen. Er kunnen niet vijftien, vijftig of vijfhonderd mensen tegelijk naar kijken. Door het kunstenaarsboek vast te houden en door te bladeren, door te lezen, ontstaat er een bijzondere relatie tussen kunstenaar en publiek, waar beide partijen door worden beïnvloed in de manier waarop ze het werk benaderen. Deze eigenschap zorgt ervoor dat het kunstenaarsboek op de grens komt te staan van twee disciplines: beeldende kunst en boeken."