Nederlandse kunstenaarsboeken deel 2 (jaren '90 t/m heden): Fransje Killaars

Fransje Killaars

Omslag en fragmenten uit:
What is here is elsewhere, what is not here is nowhere

Het werk van Fransje Killaars is geworteld in een traditie van colourfield painting en minimalisme. Killaars, schilder van origine, zocht naar een manier om kleur los te laten komen van het platte vlak. Na haar opleiding aan de Rijksacademie (1979-1984) werkte ze als assistent van de Amerikaanse kunstenaar Sol LeWitt, een van de grondleggers van de conceptuele kunst. Hij inspireerde haar tot het werken met kleur binnen een bestaande architectuur. Er is ook een duidelijke overeenkomst tussen het minimalistische werk van Lewitt en de uitbundige installaties van Killaars. Bij beide kunstenaars gaat het om werken waarvoor de ruimte als uitgangspunt wordt genomen, en waarbij kleur zeer bepalend is voor het inrichten van een architecturale omgeving.

fragment uit:
What is here is elsewhere, what is not here is nowhere

In India zag Killaars hoe kleur letterlijk verweven wordt met het dagelijks leven: in kleding, make-up, in doeken en tapijten die intensief worden gebruikt. Toen zij voor de eerste keer in India uit het vliegtuig stapte, had zij het gevoel dat zij in haar eigen schilderijen was gekomen. De kleuren, de patronen, de tegenstellingen en de motieven die Killaars op het doek tastenderwijs aan het ontdekken was, sprongen hier in alle mogelijke variaties door de werkelijkheid. Bevrijd van de beperkingen van het twee-dimensionale oppervlak toonden zij zich in een staat die Killaars dwong anders over haar kunst na te denken. Ze had haar materiaal gevonden. Met een bonte stoet aan garens, kleden, stoffen en tapijten realiseert ze sinds 1995 geëngageerde, ruimtevullende installaties waarin mensen kunnen verpozen.

Het werk handelt over kleur en ruimte, symboliek van kleuren, materialen en andere culturen. Door de ongebruikelijke combinaties van kleur en materiaal ontregelt het werk de ruimte en de blik van de toeschouwer. Met veelkleurige tapijten, wandbedekking, stoffen en meubels creëert Killaars hele zinnelijke ruimtes, ruimtes 'van rust, harmonie en ongebreidelde genotzucht en tastzin'. De gebruikelijke afstand tussen kunst en toeschouwer bestaat niet meer, de toeschouwer moet het werk betasten, erop liggen en kan genieten van de door kleur vormgegeven ruimte. Natuurlijk was daar de idee dat je je kon begeven door een drie-dimensionaal schilderij dat overliep in de beeldhouwkunst met de subtiele vermenging van Westerse elementen en indiaanse. Felle acrylstroken met de kracht van colorfieldpaintings naast 'home made' weefdecoraties die in fragmenten de indiaanse volkskunst oproepen. En tegelijk kon een associatiestroom je van de harems van Delacroix naar de schetsen van Sonia Delaunay naar de abstracties van Elsworth Kelly voeren (bron: Lex ter Braak 1997).

Killaars gebruikt ook het boek als representatievorm voor haar werken. Een kunstenaarsboek heeft voor haar vele aspecten waarin zij haar kan uitdrukken. De vormgeving doet zij zelf en draagt bij tot hetgeen wat zij wilt vertellen. Haar karakteristieke stijl in relatie met het boek wordt zo goed uitgelegd en getoond. Een prachtig en treffend voorbeeld is What is here is elsewhere, what is not here is nowhere (Galerie de Expeditie Amsterdam 1997 en 1999 2nd editie, oplage 500). De omslag van het boek is omspannen met knalrose linnen. In dit boek zijn foto's van verschillende drie-dimensionale werken opgenomen. Tussen kleurrijke foto's zijn een aantal kleurige satijnen pagina's ingebonden. Een kunstenaarsboek dat zonder meer een een-op-een relatie schept tussen de kunstenaar en haar publiek.

Andere kunstenaarsboeken zijn:

- Voor Roy, Voor India, Printed in Madras (Amsterdam/Utrecht, Eigen publicatie/Centraal Museum, 1994 oplage 200 gen./ges.)

- Technicolor (Gemeentewerken Rotterdam 1996)

- Fransje Killaars (Badischer Kunstverein Karlsruhe, 2001)
- STOFFEN STALEN SITS (leporello, Lakenhal Leiden 2002)
- PAPERBLANKET/Grid of Light (Eigen publicatie en Ice Plant, Amsterdam 2004)
- Vouwblad (MDS gallery, Miyake Issey Foundation, Tokyo 2004)

Inleiding

In het verlengde van mijn weblog deel 1 (de jaren '70 en '80) gaat deze weblog over kunstenaarsboeken vanaf de jaren '90 tot en met heden. Doelstelling van dit 'onderzoek' is om de karakteristieke stijl van de kunstenaar in relatie met het boek uit deze periode zo goed mogelijk uit te leggen en te laten zien. De verhalen komen nu vaak i.s.m. de kunstenaar tot stand. Ingegaan wordt o.a. op de vraag waarom zij als presentatievorm een kunstenaarsboek voor hun werken gebruiken. Hiermee hoop ik een bijdrage te leveren aan het promoten van het kunstenaarsboek met haar schoonheid als een volwaardig kunstwerk (mei 2014).

Ik wil de volgende kunstenaars heel erg bedanken voor hun medewerking:

Frans Baake, Bas Fontein, André Geertse, Hans Gremmen, Karin Hanssen, Els ter Horst, Claudia Kölgen, Anouk Kruithof, Elisabeth Tonnard, Bart van Dijck, Marinus van Dijke, Jaap Scheeren, Erik van der Weijde, Mariken Wessels en Luuk Wilmering.

Opvattingen over het kunstenaarsboek:

Rein Jelle Terpstra: "Een kunstenaarsboek is een medium, meer dan alleen een drager van afbeeldingen, al dan niet in combinatie met tekst. Op het moment dat eigenschappen en vorm van een boek samenvallen met je idee, kun je spreken van een kunstenaarsboek. Die eigenschappen kunnen van alles zijn. Het kunstenaarsboek heeft bijvoorbeeld de unieke mogelijkheid dat je dit kunt aanraken en zien tegelijk, er zit dus altijd een handeling aan verbonden, zoals het vasthouden van het boek of het omslaan van de bladzijden. Oftewel: het kunstenaarsboek is geen drager van afbeeldingen, maar is zelf beeld” (april 2014).

Rob Perrée: "Voor mij is een kunstenaarsboek de uitwerking van een creatief idee dat recht doet aan de ‘boekigheid’ van het medium en dat onder verantwoordelijkheid van de kunstenaar(s) tot stand is gekomen. Anders gezegd, een kunstenaar beschikt over een schat aan uitdrukkingsmogelijkheden, maar hij kiest voor het boek omdat de kenmerken daarvan zijn idee het beste kunnen waarmaken. Het kunstenaarsboek kan je dan ook het beste zien als een poging van beeldende kunstenaars om het medium boek voor eigen doeleinden te benutten, en niet langer als vormgever in dienst te staan van iemand anders. Het kunstenaarsboek is een autonoom kunstwerk met meestal meer accent op de beeldende kwaliteit dan op de taal. Het boek zelf is beeldende kunst en geen afbeelding van beeldende kunst. Het is geen boek over kunst, het is ook geen catalogus met plaatjes. Het is het werk zelf” (uit: Cover to cover).

Jan Voss: "Een kunstenaarsboek is een kunstwerk. Daarmee verspreiden ze een verhaal. Dat moet wel in oplages gebeuren. Tegenwoordig heeft bijna iedereen toegang tot een pc. Daarmee kun je prima boeken ontwerpen. Vervolgens print je ze uit, daar heb je dan je boek. Vroeger maakten de monniken boeken met de hand. Dat vermenigvuldigen gaat nu veel sneller" (interview met Petra Fassotte, 2007).

Henriëtte van Egten en Rúna Thorkelsdottir: "Een boek is een kunstenaarsboek als de kunstenaar het zegt. Het kunstenaarsboek moet wel in oplage gemaakt zijn. Unieke exemplaren blijven buiten beschouwing. Wat niet meer onder het kunstenaarsboek valt is het ‘livres de peintres’. Dat zijn meer illustraties bij gedichten" (interview met Debbie van Berkel, 2003).

Janneke Broekhuizen: "Een kunstenaarsboek is 'een werk dat een een-op-een relatie schept tussen de kunstenaar en zijn publiek'. Wanneer een kunstenaar er voor kiest om kunstenaarsboeken te maken, neemt hij of zij heel bewust het besluit dat het werk niet aan een muur in een museum komt te hangen. Er kunnen niet vijftien, vijftig of vijfhonderd mensen tegelijk naar kijken. Door het kunstenaarsboek vast te houden en door te bladeren, door te lezen, ontstaat er een bijzondere relatie tussen kunstenaar en publiek, waar beide partijen door worden beïnvloed in de manier waarop ze het werk benaderen. Deze eigenschap zorgt ervoor dat het kunstenaarsboek op de grens komt te staan van twee disciplines: beeldende kunst en boeken."