Nederlandse kunstenaarsboeken deel 2 (jaren '90 t/m heden): Fotograaf van een universele stad: Dieuwertje Komen

Fotograaf van een universele stad: Dieuwertje Komen

Omslag en binnenpagina Commonness (uitgevouwen)

Op talloze manieren wordt de stedelijke realiteit en zijn architectuur door fotografen in beeld gebracht, in opdracht en met hun autonome werk. Hoe draagt fotografie bij aan een bewustzijn over een dynamiek van een plek? Dieuwertje Komen (1979) is zo'n fotograaf. Een fotograaf van het stedelijk landschap. Haar foto's geven een inzicht in een hedendaagse stedelijke realiteit. Deze fotografie geeft haar de mogelijkheid plekken te verzamelen, te vergelijken, rangschikken en achteraf opnieuw te definiëren.

Haar uitgangspunt om naar een stad te gaan is altijd een persoonlijke nieuwsgierigheid naar de leefbaarheid van die specifieke stad en plek. De foto’s van Komen zijn een resultaat van haar wandelingen door verschillende steden en randgebieden van steden. Haar fotografische werk toont haar nieuwsgierigheid naar de herkomst en het gebruik van de stedelijke ruimte. Ze portretteert plaatsen aan de rand of tussen nieuwe stadscentra in die vaak weten te ontsnappen aan grote stedelijke metamorfoses. Komen isoleert deze plekken en rangschik ze naderhand in een serie. Op deze manier worden de plekken als een scène uit een wandeling. Een wandeling die steeds anders loopt en niet meer noodzakelijk verbonden is aan een specifieke stad, maar eerder gekenmerkt wordt door haar ontmoetingen in een stad en haar verbazing over de constructie van de stedelijkheid.

In 2009 bezocht Komen vijf middelgrote Europese steden: Bordeaux, Kosice, Pilzn, Mons en Mechelen. Al deze steden hebben de ambitie hebben om Culturele Hoofdstad van Europa te worden. In deze serie gaat Komen specifiek op zoek naar de identiteit van de Europese stad en de veranderingen in het hedendaagse 'stedelijke' landschap van Europa. Haar concentratie ligt in deze serie niet alleen op structuur van de stad maar tevens kijkt ze naar de overgang en de confrontatie tussen natuur en stedelijkheid. Een focus op het uitdijende gebied van een stad. Komen rangschikt haar foto’s van de verschillende steden op willekeurige wijze. Er ontstaat hierdoor een soort wandeling "van buiten naar binnen" die steeds anders loopt en niet meer aan een specifieke stad is verbonden, maar verhaalt over een hedendaagse stedelijkheid van middelgrote Europese steden. Haar foto's maakt de kijker bewust van een dynamiek van een plek in een stad ongeacht welke. Een dialoog met een universele stad.

Bordeaux en Mechelen als een "universele" stad

Tijdens de tentoonstelling 'Concrete Dreams' in FOAM te Amsterdam in 2009 exposeerde Komen samen met Elian Somers foto's die hun visie geven op het stedelijke landschap. Komen toonde drie foto's uit de serie van 2009, waarvan zij twee specifiek naast elkaar had opgehangen. Een foto gemaakt in Bordeaux en een foto gemaakt in Mechelen. Komen: "Wat je voor mijn gevoel op de twee foto's ziet zijn bijna identieke plekken in die stad. Met een beetje fantasie kun je doorlopen van de ene straat naar de andere straat en krijg je het idee dat je op één plek staat" (luister op: radioprogramma De Avonden 2010). In de tentoonstelling toonde Komen ons een subjectieve ervaringswereld die de werkelijkheid overtreft. Als het ware betovert zij deze werkelijkheid en laat de rijkdom, maar ook de vervreemding zien.

Tijdens deze tentoonstelling verscheen een prachtige kunstenaarspublicatie "Commonness" (FW: Books 2009) met een losbladige tekstessay van architect Martino Tattara. Het is ontworpen door Hans Gremmen. Deze publicatie bestaat uit losse vellen foto's. De vellen zijn dubbelgevouwen tot boek. Voortbordurend op de willekeurige rangschikking van de verschillende steden. In deze publicatie begeleidt Komen de kijker vanuit haar subjectieve kijk door de stad. Eerst begint het met het uitzicht vanuit het landschap op Košice. Dan raak de kijker de draad kwijt. In welke stad zit ik nu? Hiermee begint de universele stad. Via een buitenwijk gaan we door naar het centrum om daarna de stad weer uit te lopen via een andere buitenwijk. De ogenschijnlijk grijze steden bieden verschillende lagen. Door de zichtbare dynamische constructie van hun stedelijkheid verdienen zij daarmee identiteit.

Inleiding

In het verlengde van mijn weblog deel 1 (de jaren '70 en '80) gaat deze weblog over kunstenaarsboeken vanaf de jaren '90 tot en met heden. Doelstelling van dit 'onderzoek' is om de karakteristieke stijl van de kunstenaar in relatie met het boek uit deze periode zo goed mogelijk uit te leggen en te laten zien. De verhalen komen nu vaak i.s.m. de kunstenaar tot stand. Ingegaan wordt o.a. op de vraag waarom zij als presentatievorm een kunstenaarsboek voor hun werken gebruiken. Hiermee hoop ik een bijdrage te leveren aan het promoten van het kunstenaarsboek met haar schoonheid als een volwaardig kunstwerk (mei 2014).

Ik wil de volgende kunstenaars heel erg bedanken voor hun medewerking:

Frans Baake, Bas Fontein, André Geertse, Hans Gremmen, Karin Hanssen, Els ter Horst, Claudia Kölgen, Anouk Kruithof, Elisabeth Tonnard, Bart van Dijck, Marinus van Dijke, Jaap Scheeren, Erik van der Weijde, Mariken Wessels en Luuk Wilmering.

Opvattingen over het kunstenaarsboek:

Rein Jelle Terpstra: "Een kunstenaarsboek is een medium, meer dan alleen een drager van afbeeldingen, al dan niet in combinatie met tekst. Op het moment dat eigenschappen en vorm van een boek samenvallen met je idee, kun je spreken van een kunstenaarsboek. Die eigenschappen kunnen van alles zijn. Het kunstenaarsboek heeft bijvoorbeeld de unieke mogelijkheid dat je dit kunt aanraken en zien tegelijk, er zit dus altijd een handeling aan verbonden, zoals het vasthouden van het boek of het omslaan van de bladzijden. Oftewel: het kunstenaarsboek is geen drager van afbeeldingen, maar is zelf beeld” (april 2014).

Rob Perrée: "Voor mij is een kunstenaarsboek de uitwerking van een creatief idee dat recht doet aan de ‘boekigheid’ van het medium en dat onder verantwoordelijkheid van de kunstenaar(s) tot stand is gekomen. Anders gezegd, een kunstenaar beschikt over een schat aan uitdrukkingsmogelijkheden, maar hij kiest voor het boek omdat de kenmerken daarvan zijn idee het beste kunnen waarmaken. Het kunstenaarsboek kan je dan ook het beste zien als een poging van beeldende kunstenaars om het medium boek voor eigen doeleinden te benutten, en niet langer als vormgever in dienst te staan van iemand anders. Het kunstenaarsboek is een autonoom kunstwerk met meestal meer accent op de beeldende kwaliteit dan op de taal. Het boek zelf is beeldende kunst en geen afbeelding van beeldende kunst. Het is geen boek over kunst, het is ook geen catalogus met plaatjes. Het is het werk zelf” (uit: Cover to cover).

Jan Voss: "Een kunstenaarsboek is een kunstwerk. Daarmee verspreiden ze een verhaal. Dat moet wel in oplages gebeuren. Tegenwoordig heeft bijna iedereen toegang tot een pc. Daarmee kun je prima boeken ontwerpen. Vervolgens print je ze uit, daar heb je dan je boek. Vroeger maakten de monniken boeken met de hand. Dat vermenigvuldigen gaat nu veel sneller" (interview met Petra Fassotte, 2007).

Henriëtte van Egten en Rúna Thorkelsdottir: "Een boek is een kunstenaarsboek als de kunstenaar het zegt. Het kunstenaarsboek moet wel in oplage gemaakt zijn. Unieke exemplaren blijven buiten beschouwing. Wat niet meer onder het kunstenaarsboek valt is het ‘livres de peintres’. Dat zijn meer illustraties bij gedichten" (interview met Debbie van Berkel, 2003).

Janneke Broekhuizen: "Een kunstenaarsboek is 'een werk dat een een-op-een relatie schept tussen de kunstenaar en zijn publiek'. Wanneer een kunstenaar er voor kiest om kunstenaarsboeken te maken, neemt hij of zij heel bewust het besluit dat het werk niet aan een muur in een museum komt te hangen. Er kunnen niet vijftien, vijftig of vijfhonderd mensen tegelijk naar kijken. Door het kunstenaarsboek vast te houden en door te bladeren, door te lezen, ontstaat er een bijzondere relatie tussen kunstenaar en publiek, waar beide partijen door worden beïnvloed in de manier waarop ze het werk benaderen. Deze eigenschap zorgt ervoor dat het kunstenaarsboek op de grens komt te staan van twee disciplines: beeldende kunst en boeken."