Nederlandse kunstenaarsboeken deel 2 (jaren '90 t/m heden): "Het liefst vorm is inhoud": recent werk van Els ter Horst

"Het liefst vorm is inhoud": recent werk van Els ter Horst

Fragmenten uit: 't draadje 2010

Na 'Over mensen en zijn gedragingen: Els ter Horst' in deel 1 van 'kunstenaarsboeken uit Nederland en België'(jaren zeventig en tachtig) wordt nu ingegaan op drie recente kunstenaarsboeken van Els ter Horst. Ook zal dieper ingegaan worden over het gebruik van het kunstenaarsboek als representatievorm. Een mooi en representatief voorbeeld is het kleine (8 x 11 cm.) nog niet overtroffen boekje "’t draadje" uit 2010 (Uitgeverij Snood oplage 200 ges.). Deze is in zeefdruk uitgevoerd met een draad. Dit draadje loopt steeds van de linker naar de rechterpagina als onderdeel van de tekening. Hiermee is het kunstenaarsboek is een werk dat een een-op-een relatie schept tussen de kunstenaar en zijn publiek.

Ter Horst houdt zich bezig met tekenen, schilderen (zie Galerie AdK Amsterdam) en maakt vanaf 1985 vooral kunstenaarsboeken. Ter Horst: "Allereerst maak ik boeken omdat ik het interessant vind dat je beweging en gelaagdheid aan kan brengen in boeken. Dit gaat niet makkelijk in een schilderij. Ik maak ook boeken omdat ik iets 'heb' met boeken. Het is een pakketje waar je van alles in kunt stoppen en uit kunt halen, zoals bij een koffer. Je kunt wonen tussen boeken en de hele wereld naar je toe halen met boeken". Ter Horst voelt zich onder andere verbonden met Max Ernst, Joseph Cornell, Middeleeuwse miniatuurschilders: "Beetje verhalend, beetje absurd en vrijheid in techniek".

Bij het maken van boeken is het drukken en binden een belangrijk deel van haar werk. Van al haar werk zijn haar boeken het meest uitgesproken en uitgewerkt. Volgens Ter Horst geven boeken de ruimte om dit en dat en het andere te beweren en om verschillende kanten te belichten. "In een boek kan ik veelzijdigheid, sequenties en gelaagdheid tonen. Daarnaast het grafische karakter, de combinatie van tekst en beeld die me bevalt". De intiemheid van het boek is volgens haar het voordeel om een werk niet aan de muur van bijvoorbeeld een museum op te hangen maar in een boek te presenteren. Ter Horst: "Het formaat van een boek is prettig. Boeken zijn handzaam en gemakkelijk te distribueren. Tegelijkertijd schept het formaat en de chronologie orde". Voor haar is een boek een goede manier om creatieve ideeën uit te drukken. "Veel van mijn werk gaat over het ja-maar en over het een ten opzichte van het ander. Dit kan goed in een boek verbeeld worden. Het presenteren van boeken blijft echter moeilijk. Men heeft meer tijd nodig om een boek te doorgronden dan een schilderij en het boek is kwetsbaar. Dus misschien is presenteren van ondergeschikt belang. Vooraf of rondom een boek maak ik daarom tekeningen, objecten en schilderijen. In het boek kan ik uiteindelijk het beste mijn zienswijze verbeelden". Op de vraag of het erom gaat om beelden te presenteren of een verhaal of beiden antwoord ze: "Alle aspecten van een boek kunnen onderzocht worden. Het is de combinatie van de fysiek van het boek, de druktechniek en inhoud die kloppen moet. Liefst vorm is inhoud".

Fragmenten uit: Land, water, lucht... 2009

2D uitsnede uit: Land, water, lucht... 2009

Het boek "Land, water, lucht..." (Uitgeverij Snood 2009 oplage 20 + 20 ges.) is gemaakt naar aanleiding van foto’s van Jeroen Clausman. Er zijn originele foto’s afgedrukt in dit boek en Ter Horst heeft foto’s gebruikt als basis voor een serie zeefdrukken. De foto’s zijn gemaakt op verschillende plekken in Nederland als illustratiemateriaal voor een organisatie die zich inzet voor duurzame ontwikkeling van het landelijk gebied. "In den beginne schiep God schiep de hemel en de aarde en de wateren onder de hemel.En God schiep de mens, opdat hij het land zou bewerken en de wateren zou bevissen. De mens zocht beschutting, maakte wegen en versierde zijn omgeving. Het ging goed met de mens. Hij leefde van het land en de zee en de lucht. Het leven op aarde veranderde sneller en sneller. Koud, warm, hoog , laag, de ruimte en de tijd werden overwonnen. Het land raakte bedekt met asfalt, er stonden hekken en de wateren waren droog gepompt. Er werd een park aangelegd in de nieuwe woonwijk. De mens was permanent onderweg en plantte daarom een boom. De mens dacht dat het goed was en dronk bier op zijn balkon".

"Soms is een beeld in mijn hoofd heel helder en het lukt af en toe het exact zo te materialiseren. En soms ontstaat een voorstelling aarzelend, al tekenend. Dat worden vraagtekens en doorkijkjes. In het kunstenaarsboek "Beeldgeheugen" (Uitgeverij Snood 2008 oplage 50) worden mensen en voorwerpen uit hun context gehaald, waardoor de omgeving opnieuw ingericht kan worden. Mijn werk gaat over ons, mensen en over onze gedragingen. Dit is niet altijd figuratief en zichtbaar, soms is het werk zelfs schijnbaar levenloos en abstract. Dan gaat het over verhoudingen of over het decor waarin we leven".

"Het liefst vorm is inhoud: recent werk van Els ter Horst" is in augustus 2012 in samenwerking met Els ter Horst tot stand gekomen.

Omslag: Beeldgeheugen 2008

Fragmenten uit: Beeldgeheugen 2008

Inleiding

In het verlengde van mijn weblog deel 1 (de jaren '70 en '80) gaat deze weblog over kunstenaarsboeken vanaf de jaren '90 tot en met heden. Doelstelling van dit 'onderzoek' is om de karakteristieke stijl van de kunstenaar in relatie met het boek uit deze periode zo goed mogelijk uit te leggen en te laten zien. De verhalen komen nu vaak i.s.m. de kunstenaar tot stand. Ingegaan wordt o.a. op de vraag waarom zij als presentatievorm een kunstenaarsboek voor hun werken gebruiken. Hiermee hoop ik een bijdrage te leveren aan het promoten van het kunstenaarsboek met haar schoonheid als een volwaardig kunstwerk (mei 2014).

Ik wil de volgende kunstenaars heel erg bedanken voor hun medewerking:

Frans Baake, Bas Fontein, André Geertse, Hans Gremmen, Karin Hanssen, Els ter Horst, Claudia Kölgen, Anouk Kruithof, Elisabeth Tonnard, Bart van Dijck, Marinus van Dijke, Jaap Scheeren, Erik van der Weijde, Mariken Wessels en Luuk Wilmering.

Opvattingen over het kunstenaarsboek:

Rein Jelle Terpstra: "Een kunstenaarsboek is een medium, meer dan alleen een drager van afbeeldingen, al dan niet in combinatie met tekst. Op het moment dat eigenschappen en vorm van een boek samenvallen met je idee, kun je spreken van een kunstenaarsboek. Die eigenschappen kunnen van alles zijn. Het kunstenaarsboek heeft bijvoorbeeld de unieke mogelijkheid dat je dit kunt aanraken en zien tegelijk, er zit dus altijd een handeling aan verbonden, zoals het vasthouden van het boek of het omslaan van de bladzijden. Oftewel: het kunstenaarsboek is geen drager van afbeeldingen, maar is zelf beeld” (april 2014).

Rob Perrée: "Voor mij is een kunstenaarsboek de uitwerking van een creatief idee dat recht doet aan de ‘boekigheid’ van het medium en dat onder verantwoordelijkheid van de kunstenaar(s) tot stand is gekomen. Anders gezegd, een kunstenaar beschikt over een schat aan uitdrukkingsmogelijkheden, maar hij kiest voor het boek omdat de kenmerken daarvan zijn idee het beste kunnen waarmaken. Het kunstenaarsboek kan je dan ook het beste zien als een poging van beeldende kunstenaars om het medium boek voor eigen doeleinden te benutten, en niet langer als vormgever in dienst te staan van iemand anders. Het kunstenaarsboek is een autonoom kunstwerk met meestal meer accent op de beeldende kwaliteit dan op de taal. Het boek zelf is beeldende kunst en geen afbeelding van beeldende kunst. Het is geen boek over kunst, het is ook geen catalogus met plaatjes. Het is het werk zelf” (uit: Cover to cover).

Jan Voss: "Een kunstenaarsboek is een kunstwerk. Daarmee verspreiden ze een verhaal. Dat moet wel in oplages gebeuren. Tegenwoordig heeft bijna iedereen toegang tot een pc. Daarmee kun je prima boeken ontwerpen. Vervolgens print je ze uit, daar heb je dan je boek. Vroeger maakten de monniken boeken met de hand. Dat vermenigvuldigen gaat nu veel sneller" (interview met Petra Fassotte, 2007).

Henriëtte van Egten en Rúna Thorkelsdottir: "Een boek is een kunstenaarsboek als de kunstenaar het zegt. Het kunstenaarsboek moet wel in oplage gemaakt zijn. Unieke exemplaren blijven buiten beschouwing. Wat niet meer onder het kunstenaarsboek valt is het ‘livres de peintres’. Dat zijn meer illustraties bij gedichten" (interview met Debbie van Berkel, 2003).

Janneke Broekhuizen: "Een kunstenaarsboek is 'een werk dat een een-op-een relatie schept tussen de kunstenaar en zijn publiek'. Wanneer een kunstenaar er voor kiest om kunstenaarsboeken te maken, neemt hij of zij heel bewust het besluit dat het werk niet aan een muur in een museum komt te hangen. Er kunnen niet vijftien, vijftig of vijfhonderd mensen tegelijk naar kijken. Door het kunstenaarsboek vast te houden en door te bladeren, door te lezen, ontstaat er een bijzondere relatie tussen kunstenaar en publiek, waar beide partijen door worden beïnvloed in de manier waarop ze het werk benaderen. Deze eigenschap zorgt ervoor dat het kunstenaarsboek op de grens komt te staan van twee disciplines: beeldende kunst en boeken."